بیوفیدبک عضلات کف لگن یک تکنیک درمانی موثر است که توسط متخصصان ما در کلینیک فیزیوتراپی فراتکنیک در اصفهان ارائه می شود. تا چند دهه پیش، درمان بسیاری از اختلالات لگنی مانند بی‌اختیاری ادرار یا دردهای مزمن فقط با دارو یا جراحی ممکن بود. اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی‌های پزشکی، روش های جدید و مؤثری معرفی شده‌اند و یکی از مهم‌ترین آن‌ها، بیوفیدبک عضلات کف لگن است. این تکنیک نه‌تنها باعث بهبود عملکرد عضلات حیاتی لگنی می‌شود، بلکه به افراد کمک می‌کند کنترل بیشتری بر بدن خود داشته باشند و کیفیت زندگی بهتری تجربه کنند.
بیوفیدبک عضلات کف لگن به ویژه در زنان پس از زایمان، مردان پس از جراحی پروستات، یا حتی کودکان با مشکلات کنترل ادرار کاربرد دارد. این روش، به فرد اجازه می‌دهد با مشاهده مستقیم عملکرد عضله، آموزش ببیند که چگونه باید آن را کنترل و تقویت کند ، در واقع نوعی آموزش تعاملی است که نتایج آن بسیار سریع‌تر و مؤثرتر از تمرین‌های سنتی است.
بیوفیدبک (Biofeedback) در لغت به معنای “بازخورد زیستی” است. این روش یک تکنولوژی پزشکی است که با استفاده از ابزارهای خاص، عملکردهای فیزیولوژیکی بدن (مثل انقباض عضله، ضربان قلب، دمای پوست، و…) را اندازه‌گیری کرده و به‌صورت بصری یا صوتی به فرد نمایش می‌دهد.
در واقع، بیوفیدبک راهی است برای اینکه مغز، اطلاعاتی درباره عملکردهای داخلی بدن که معمولاً ناخودآگاه انجام می‌شوند، دریافت کند. به‌این‌ترتیب فرد می‌تواند با آگاهی بیشتر، یاد بگیرد که چگونه آن عملکرد را به‌طور ارادی کنترل کند. در حوزه‌های مختلفی مانند کاهش استرس، سردردهای میگرنی، کنترل فشار خون، و البته فیزیوتراپی عضلات کف لگن از این تکنیک استفاده می‌شود.
بیوفیدبک در فیزیوتراپی عضلات کف لگن
در زمینه فیزیوتراپی لگن، بیوفیدبک به بیمار کمک می‌کند تا فعالیت عضلات کف لگن خود را بهتر درک و کنترل کند. از طریق سنسورهایی که داخل واژن یا مقعد قرار می‌گیرند یا روی پوست چسبانده می‌شوند، سیگنال‌های عضلانی دریافت می‌شود و به مانیتور منتقل می‌گردد.
در حین تمرین، فرد می‌تواند روی صفحه نمایش ببیند که چقدر خوب عضلات را منقبض یا شل می‌کند. این بازخورد بصری انگیزه‌ای قوی برای اصلاح تمرین‌ها و تقویت عضلات به‌درستی ایجاد می‌کند. بسیاری از افرادی که پیش‌تر نمی‌دانستند چگونه عضلات کف لگن را فعال کنند، با کمک این روش توانسته‌اند کنترل و قدرت قابل توجهی به‌دست آورند.
عضلات کف لگن مانند یک شبکه نگهدارنده، در بخش پایین لگن قرار گرفته‌اند و وظایف مهمی را بر عهده دارند. آن ها اندام هایی مانند مثانه، رحم، روده و مجرای ادرار را در محل صحیح خود نگه می‌دارند و در عملکرد دفع، کنترل ادرار و مدفوع، و حتی فعالیت‌های جنسی نقش مهمی ایفا می‌کنند.
اگر این عضلات دچار ضعف، کشیدگی یا آسیب شوند، فرد ممکن است دچار مشکلاتی مثل بی اختیاری ادرار، درد لگنی یا احساس سنگینی در ناحیه تناسلی شود. برای مثال، پس از زایمان طبیعی یا جراحی‌های لگنی، این عضلات دچار کشیدگی و ضعف می‌شوند و نیاز به تمرین برای بازتوانی دارند.
اختلالات عضلات کف لگن دلایل متعددی دارند، که برخی از آن‌ها عبارتند از:
- زایمان طبیعی (به‌خصوص زایمان‌های سخت یا چندقلویی)
- جراحی‌های لگنی یا پروستات در مردان
- یبوست مزمن و فشار مداوم هنگام دفع
- بلند کردن اجسام سنگین به‌طور مداوم
- چاقی مفرط
- افزایش سن و کاهش الاستیسیته عضلات
در همه این موارد، استفاده از بیوفیدبک می‌تواند در تشخیص شدت اختلال و سپس درمان مؤثر آن بسیار کمک‌کننده باشد.
کاربردهای بیوفیدبک در درمان عضلات کف لگن
درمان بی‌اختیاری ادرار و مدفوع
یکی از شایع‌ترین کاربردهای بیوفیدبک در حوزه فیزیوتراپی لگنی، درمان بی اختیاری ادراد است. بی‌اختیاری ادرار، که در زنان بعد از زایمان و در مردان پس از جراحی پروستات رایج است، می‌تواند تأثیر شدیدی بر کیفیت زندگی داشته باشد. همچنین، برخی از افراد دچار بی اختیاری مدفوع یا ناتوانی در کنترل گاز روده هستند که می‌تواند منجر به خجالت و انزوای اجتماعی شود.
در این روش، بیوفیدبک با ایجاد آگاهی از وضعیت عضلات لگن، به بیمار کمک می‌کند تا متوجه شود چه زمانی عضلات را درست منقبض می‌کند و چه زمانی خیر. این آگاهی در نهایت منجر به اصلاح الگوهای غلط عضلانی و بهبود عملکرد می‌شود. به‌طور خاص:
- در بی اختیاری استرسی، بیمار یاد می‌گیرد که عضلات کف لگن را قبل از سرفه، عطسه یا فعالیت فیزیکی منقبض کند.
- در بی‌اختیاری اضطراری، تمرکز بر کنترل احساس نیاز به دفع و افزایش قدرت عضلات برای نگه‌داشتن طولانی‌تر است.
- در بی‌اختیاری ترکیبی، هر دو نوع تمرین به‌کار گرفته می‌شود.
معمولاً بیماران بعد از چند جلسه بیوفیدبک، نتایج قابل‌توجهی در کاهش دفعات بی اختیاری و بهبود اعتماد به نفس خود گزارش می‌دهند.
بهبود درد مزمن لگنی و اختلالات جنسی
درد مزمن لگنی (CPP) یکی دیگر از مواردی است که بیوفیدبک می‌تواند تأثیر زیادی در درمان آن داشته باشد. در بسیاری از موارد، درد ناشی از اسپاسم مداوم عضلات کف لگن است؛ حالتی که عضله‌ها دائماً منقبض باقی می‌مانند و جریان خون به ناحیه کاهش می‌یابد. در چنین شرایطی، بیوفیدبک به بیمار کمک می‌کند تا نحوه ریلکس‌کردن عضلات را یاد بگیرد، فشارهای ناحیه را کاهش دهد و در نهایت، درد تسکین یابد.
از سوی دیگر، مشکلات جنسی مانند درد هنگام رابطه (dyspareunia)، اختلال در ارگاسم، و ناتوانی در رسیدن به لذت جنسی در زنان، و زودانزالی یا اختلال نعوظ در مردان، نیز می‌تواند از اختلال در عملکرد عضلات کف لگن نشأت بگیرد. بیوفیدبک با کمک به بازسازی عملکرد صحیح عضلات، امکان بهبود عملکرد جنسی را فراهم می‌کند.
در بسیاری از کلینیک‌های تخصصی سلامت زنان و مردان، بیوفیدبک به‌عنوان یک جزء کلیدی در درمان اختلالات جنسی معرفی شده است.
روند انجام بیوفیدبک لگنی چگونه است؟
ابزارها و دستگاه‌های مورد استفاده در بیوفیدبک
بیوفیدبک عضلات کف لگن با استفاده از تجهیزات خاصی انجام می‌شود که شامل الکترودها، سنسورهای سطحی یا پروب‌های داخلی هستند. نوع ابزار مورد استفاده بسته به شرایط بیمار، جنسیت، و ترجیحات او متفاوت خواهد بود.
سنسورهای سطحی: برای بیمارانی که ترجیح می‌دهند دستگاه وارد بدن نشود، از سنسورهایی استفاده می‌شود که روی پوست ناحیه لگنی چسبانده می‌شوند.
پروب واژینال یا رکتال: این پروب‌ها به داخل واژن یا مقعد وارد می‌شوند و سیگنال‌های الکتریکی ناشی از فعالیت عضلانی را با دقت بالا ثبت می‌کنند.
تمام داده‌ها به یک مانیتور منتقل می‌شوند که در آن گراف‌ها یا شکل‌های بصری نمایش داده می‌شود. این تصاویر به بیمار کمک می‌کنند بفهمد چه زمانی عضله را درست منقبض کرده و چه زمانی اشتباه عمل کرده است.
مراحل انجام جلسات درمانی
هر جلسه بیوفیدبک عضلات کف لگن معمولاً بین ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد و زیر نظر فیزیوتراپیست متخصص انجام می‌شود. مراحل کلی شامل موارد زیر است:
- ارزیابی اولیه: شامل بررسی شرح حال بیمار، سابقه بیماری‌ها و انجام تست‌های ابتدایی عضلات لگن.
- اتصال سنسورها: بسته به نوع سنسور، آن‌ها به ناحیه مربوطه وصل می‌شوند و دستگاه روشن می‌شود.
- آموزش بیمار: فیزیوتراپیست آموزش می‌دهد که بیمار چگونه عضلات را منقبض یا شل کند و نتیجه را روی مانیتور مشاهده نماید.
- تمرینات خاص: بسته به مشکل بیمار، تمریناتی خاص تجویز می‌شود که در همان جلسه یا برای منزل انجام شود.
- ارزیابی پیشرفت: در جلسات بعدی، عملکرد عضلات با گذشته مقایسه می‌شود و روند بهبود بررسی می‌شود.
تعداد جلسات بسته به نوع مشکل، شدت آن و پاسخ‌دهی بیمار متفاوت است. اما اغلب بین ۶ تا ۱۲ جلسه برای دستیابی به نتیجه مطلوب توصیه می‌شود. در بسیاری از موارد، بیماران به دلیل نتایج مثبت و بدون عارضه، با اشتیاق روند درمان را دنبال می‌کنند.
