آسیب عصب مدیان : عصب مدیان یکی از اعصاب اصلی اندام فوقانی است که وظیفه کنترل حرکتی و حسی بخش‌هایی از ساعد، مچ و دست را بر عهده دارد. این عصب از شبکه عصبی بازویی منشا می‌گیرد و در طول مسیر خود به نواحی مختلفی عصب دهی می‌کند. در حقیقت، عملکرد مناسب این عصب برای انجام حرکات ظریف دست، نگه‌داشتن اشیاء، تایپ، نوشتن، و لمس کردن بسیار حیاتی است.
هرگونه آسیب به این عصب، چه در اثر فشار، ضربه یا بیماری‌های عصبی، می‌تواند مشکلات گسترده‌ای ایجاد کند. یکی از شایع‌ترین اختلالات مربوط به این عصب، «سندرم تونل کارپال» است که در آن عصب مدیان در ناحیه مچ تحت فشار قرار می‌گیرد. آسیب به این عصب ممکن است از بی‌حسی ساده تا فلج شدن انگشتان متغیر باشد و در صورت عدم درمان به‌موقع می‌تواند اثرات ماندگار داشته باشد.
عصب مدیان یکی از سه عصب اصلی اندام فوقانی است (در کنار عصب رادیال و اولنار) و از شبکه بازویی (براکیال پلکسوس) منشأ می‌گیرد. این عصب در امتداد بازو به سمت پایین حرکت می‌کند، از جلوی آرنج عبور کرده و از تونل کارپ در مچ عبور کرده و وارد کف دست می‌شود.
مسیر دقیق و شاخه‌های عصب مدیان:
- بازو: در این ناحیه معمولاً شاخه‌ای به عضلات نمی‌دهد، ولی در امتداد عروق براکیال حرکت می‌کند.
- ساعد: به عضلات خم‌کننده مچ و انگشتان عصب‌دهی می‌کند.
- مچ و کف دست: پس از عبور از تونل کارپ، به شاخه‌های حسی و حرکتی تقسیم می‌شود. شاخه حسی به انگشت شست، اشاره، میانی و بخشی از انگشت حلقه می‌رسد.
عملکرد حسی و حرکتی:
- حرکتی: عصب مدیان کنترل عضلات خاصی در ساعد و کف دست را برعهده دارد که مسئول حرکات ظریف مانند گرفتن اشیاء و حرکات دقیق انگشت شست هستند.
- حسی: حس لمس در سطح داخلی دست (انگشت شست، اشاره، میانی و نیمه داخلی انگشت حلقه) به وسیله این عصب منتقل می‌شود.
این ساختار حیاتی بودن عصب مدیان را نشان می‌دهد؛ هرگونه آسیب در مسیر آن، حتی در نقاط دور از دست، می‌تواند عملکرد حرکتی یا حسی دست را دچار اختلال کند.
دلایل اصلی آسیب عصب مدیان
آسیب به عصب مدیان می‌تواند به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد. این آسیب ممکن است به‌صورت ناگهانی (مثلاً بر اثر ضربه) یا به‌مرور زمان (مثلاً در نتیجه فشار مزمن) ایجاد شود. در ادامه به مهم‌ترین دلایل آسیب عصب مدیان اشاره می‌کنیم:
1. فشار مکانیکی (فشردگی عصب):
- سندرم تونل کارپال: شایع‌ترین علت آسیب مزمن عصب مدیان، که در آن این عصب در تونل استخوانی و رباطی در ناحیه مچ تحت فشار قرار می‌گیرد.
- تومورها یا کیست‌ها: رشد توده‌های فشاری در مسیر عصب می‌تواند باعث اختلال عملکرد آن شود.
- تورم بافت نرم: در مواردی مانند التهاب تاندون‌ها یا احتباس مایع در دوران بارداری یا بیماری‌های التهابی.
2. آسیب‌های تروماتیک:
- شکستگی یا دررفتگی در ناحیه آرنج یا مچ: می‌تواند باعث پارگی یا کشیدگی عصب شود.
- برش یا زخم عمیق در دست یا ساعد: ممکن است به قطع مستقیم عصب منجر شود.
3. بیماری‌های سیستمیک:
- دیابت: یکی از علل شایع نوروپاتی محیطی است که می‌تواند باعث آسیب تدریجی به عصب مدیان شود.
- آرتریت روماتوئید: می‌تواند باعث تورم و فشار بر عصب در نواحی مختلف شود.
- کمبود ویتامین B12: یکی از عوامل زمینه‌ای در آسیب عصبی به‌طور کلی است.
4. حرکات تکراری:
فعالیت‌هایی مانند تایپ زیاد، استفاده مکرر از موس، کار با ابزارهای دستی یا نواختن ساز نیز می‌توانند به تدریج باعث فشار مزمن بر عصب شوند.
علائم رایج آسیب عصب مدیان
علائم آسیب عصب مدیان بسته به محل و شدت آسیب می‌توانند متغیر باشند. با این حال، برخی علائم به‌طور کلی در اغلب موارد دیده می‌شوند:
1. بی‌حسی و گزگز:
احساس بی‌حسی یا گزگز در انگشت شست، اشاره، میانی و نیمه داخلی انگشت حلقه.
این حس‌ها ممکن است در شب تشدید شوند و فرد را از خواب بیدار کنند.
2. درد:
درد ممکن است در مچ، کف دست یا حتی ساعد حس شود.
معمولاً با فعالیت‌هایی مانند تایپ، رانندگی یا استفاده از موبایل بدتر می‌شود.
3. ضعف عضلانی:
ضعف در گرفتن اشیاء یا نگه داشتن وسایل.
افتادن اشیاء از دست به‌دلیل کاهش کنترل عضلات کف دست.
4. کاهش توانایی حرکات ظریف:
مشکل در بستن دکمه، نوشتن یا استفاده از ابزارهای کوچک.
ناتوانی در حرکت مستقل انگشت شست به سمت دیگر انگشتان (اپوزیشن).
5. آتروفی عضلات:
در موارد شدید و طول‌کشیده، عضلات تِنار (پایه انگشت شست) تحلیل می‌روند و ظاهر دست تغییر می‌کند.
روش‌های درمان
درمان آسیب عصب مدیان بستگی به شدت، محل و علت آسیب دارد. درمان‌ها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: محافظه‌کارانه (غیرجراحی) و تهاجمی (جراحی). هدف اصلی، کاهش فشار بر عصب، ترمیم عملکرد و جلوگیری از آسیب دائمی است.
1. درمان‌های محافظه‌کارانه:
این نوع درمان‌ها در مراحل اولیه یا موارد خفیف تا متوسط استفاده می‌شوند:
- استراحت و کاهش استفاده از دست: متوقف کردن فعالیت‌های تشدیدکننده مانند تایپ طولانی، کار با ابزارهای سنگین یا حرکات تکراری.
- استفاده از مچ‌بند یا آتل: مخصوصاً در شب برای نگه داشتن مچ در حالت طبیعی و کاهش فشار بر تونل کارپ.
- داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs): مانند ایبوپروفن و ناپروکسن برای کاهش درد و التهاب.
- فیزیوتراپی تخصصی: شامل تمرینات کششی، تقویتی، ماساژ و استفاده از ابزارهایی مانند اولتراسوند و تحریک الکتریکی.
- تزریق کورتیکواستروئید: در موارد خاص برای کاهش التهاب و تورم اطراف عصب مدیان. باید با دقت و توسط پزشک مجرب انجام شود.
2. درمان جراحی:
اگر علائم شدید باشند یا به درمان‌های غیرجراحی پاسخ ندهند، جراحی لازم می‌شود. رایج‌ترین نوع جراحی در این زمینه آزادسازی تونل کارپال است.
در این عمل، پزشک با ایجاد شکاف در رباط عرضی مچ، فشار را از روی عصب مدیان برمی‌دارد.
این جراحی معمولاً به صورت سرپایی انجام می‌شود و درصد موفقیت بالایی دارد.
نقش فیزیوتراپی در توان‌بخشی پس از آسیب عصب مدیان
فیزیوتراپی تخصصی دست نقش حیاتی در بازتوانی و بازیابی عملکرد پس از آسیب به عصب مدیان دارد، چه در درمان غیرجراحی و چه پس از جراحی.
1. کاهش درد و التهاب:
با استفاده از روش‌هایی مانند اولتراسوند تراپی، الکتروتراپی (TENS) و یخ درمانی، می‌توان درد را تسکین داد و التهاب را کاهش داد.
2. تمرینات تقویتی و کششی:
تمریناتی که دامنه حرکت مچ، انگشتان و ساعد را افزایش داده و عضلات ضعیف‌شده را تقویت می‌کنند.
تمریناتی برای بازیابی قدرت گرفتن، فشردن، و نگه داشتن اشیاء.
3. بهبود حس لامسه و حرکت ظریف:
فیزیوتراپیست با استفاده از تکنیک‌های خاص به بازگشت حس لامسه کمک می‌کند، خصوصاً در انگشتانی که بی‌حس شده‌اند.
تمرینات مهارتی برای انجام حرکات ظریف مانند نوشتن، بستن دکمه، یا گرفتن سکه.
4. آموزش ارگونومی:
آموزش نحوه صحیح استفاده از مچ و دست در فعالیت‌های روزمره برای جلوگیری از عود مجدد علائم.
اصلاح طرز نشستن، نگه‌داشتن موس و صفحه‌کلید، و نحوه بلند کردن اشیاء.
