فیزیوتراپی پس از جراحی شکستگی دست برای کمک به ترمیم شکستگی و تسریع روند بهبودی از اهمیت زیادی برخوردار است. شکستگی دست از جمله آسیب‌هایی است که نه تنها زندگی روزمره را مختل می‌کند، بلکه در صورت عدم مراقبت مناسب، می‌تواند پیامدهای طولانی‌مدتی برای عملکرد طبیعی اندام داشته باشد. بعد از عمل جراحی برای تثبیت شکستگی، فیزیوتراپی تخصصی دست وارد میدان می‌شود تا روند بهبودی به‌صورت علمی و هدفمند دنبال شود. بسیاری تصور می‌کنند با اتمام عمل جراحی، دیگر نیازی به پیگیری نیست، اما واقعیت این است که بهبودی واقعی پس از بازگشت عملکرد حرکتی و قدرت دست اتفاق می‌افتد؛ و این دقیقاً همان نقطه‌ای است که فیزیوتراپی وارد می‌شود.
فیزیوتراپی پس از جراحی شکستگی دست نه تنها باعث کاهش درد و تورم می‌شود، بلکه کمک می‌کند تا مفاصل، تاندون‌ها و عضلات آسیب‌دیده دوباره توان خود را بازیابند.
فیزیوتراپی مجموعه‌ای از روش‌های درمانی فیزیکی است که با هدف بازیابی عملکرد اندام‌ها، کاهش درد، بهبود تحرک، و تقویت عضلات به کار می‌رود. این روش به‌ویژه پس از جراحی‌های ارتوپدی مثل شکستگی دست، بسیار مهم است زیرا:
- عمل جراحی فقط مشکل ساختاری شکستگی را برطرف می‌کند، اما عملکرد عضلات و مفاصل همچنان نیاز به بازآموزی دارند.
- پس از جراحی، عضلات دچار ضعف و تحلیل می‌شوند که در صورت عدم تقویت، حرکات طبیعی دست را دچار اختلال می‌کند.
- سفتی مفاصل، درد مزمن و کاهش انعطاف‌پذیری از جمله مشکلاتی است که فقط با فیزیوتراپی قابل درمان است.
بدون فیزیوتراپی، احتمال دارد دست هرگز به حالت اولیه خود بازنگردد. پس اگر می‌خواهید بعد از عمل بتوانید مثل گذشته بنویسید، رانندگی کنید، یا حتی گوشی تان را بدون درد بگیرید، فیزیوتراپی گام اساسی و غیرقابل‌چشم‌پوشی است.
اهداف فیزیوتراپی پس از جراحی شکستگی دست
هر مرحله از فیزیوتراپی با اهداف خاصی طراحی شده است تا به بهبودی کامل دست کمک کند. این اهداف عبارتند از:
- کاهش درد و التهاب: یکی از اولین اهداف فیزیوتراپی کنترل درد و تورم پس از عمل است. از طریق روش‌هایی مانند یخ‌درمانی، ماساژ یا تحریک الکتریکی، این هدف به دست می‌آید.
- بازگشت دامنه حرکتی (ROM): بعد از مدتی بی‌حرکتی، مفاصل و عضلات دچار خشکی می‌شوند. فیزیوتراپی کمک می‌کند تا انعطاف‌پذیری طبیعی به مفاصل بازگردد.
- تقویت عضلات: عضلات بعد از جراحی ضعیف می‌شوند. تمرینات تقویتی به شما کمک می‌کنند تا دوباره قدرت لازم برای انجام کارهای روزمره را به دست آورید.
- بهبود هماهنگی عصبی-عضلانی: فیزیوتراپی باعث آموزش مجدد مغز برای کنترل بهتر حرکات دست می‌شود.
- پیشگیری از عوارض ثانویه: مثل خشکی مفاصل، تشکیل بافت اسکار اضافی، و کاهش طولانی‌مدت عملکرد دست.
فیزیوتراپیست‌ها با ارزیابی دقیق وضعیت بیمار، برنامه‌ای شخصی‌سازی‌شده طراحی می‌کنند تا هر یک از این اهداف به‌طور مؤثر محقق شوند.
مراحل فیزیوتراپی پس از جراحی شکستگی دست
فیزیوتراپی پس از جراحی معمولاً در سه فاز یا مرحله اجرا می‌شود:
فاز حاد (۰ تا ۲ هفته اول)
در این مرحله تمرکز اصلی بر کاهش درد، التهاب و محافظت از ناحیه جراحی شده است. تمرینات سبک مانند حرکت دادن انگشتان، بالا نگه‌داشتن دست برای کاهش ورم، و استفاده از یخ انجام می‌شود.
فاز متوسط (۲ تا ۶ هفته بعد از عمل)
در این مرحله تمرینات دامنه حرکتی به آرامی شروع می‌شوند. حرکاتی مانند باز و بسته کردن مشت، چرخاندن مچ دست، و حرکت دادن آرنج انجام می‌شود. فیزیوتراپیست ممکن است از ابزارهایی مانند توپ لاستیکی یا کش‌های تمرینی نیز استفاده کند.
فاز پیشرفته (۶ هفته به بعد)
در این فاز تمرینات تقویتی و حرکات عملکردی شروع می‌شود. تمرکز بر بازگشت کامل به فعالیت‌های روزمره و حتی حرفه‌ای است. همچنین تمرینات اختصاصی برای مهارت‌های ظریف مثل نوشتن یا تایپ کردن نیز آغاز می‌شود.
این مراحل با توجه به شدت آسیب، نوع جراحی و وضعیت جسمی بیمار قابل تغییر هستند. مهم‌ترین نکته این است که هیچ مرحله‌ای نباید بدون نظارت فیزیوتراپیست انجام شود.
تکنیک‌ها و روش‌های متداول فیزیوتراپی
فیزیوتراپی شامل مجموعه‌ای از تکنیک‌ها و ابزارهایی است که بسته به شرایط بیمار انتخاب می‌شود. برخی از این روش‌ها عبارتند از:
- تمرینات دامنه حرکتی (ROM): کمک می‌کنند تا مفاصل دوباره به انعطاف‌پذیری طبیعی خود برسند.
- ماساژ درمانی: برای کاهش اسپاسم عضلات و بهبود جریان خون استفاده می‌شود.
- تمرینات مقاومتی: مثل استفاده از کش تمرینی یا وزنه‌های سبک برای تقویت عضلات دست.
- الکتروتراپی (TENS): برای کنترل درد و تحریک عضلات بسیار مؤثر است.
- تمرینات تعادلی و هماهنگی: برای بازگرداندن عملکرد طبیعی عصبی-عضلانی دست.
استفاده از این تکنیک‌ها باید توسط فیزیوتراپیست متخصص برنامه‌ریزی شود تا از هرگونه آسیب احتمالی جلوگیری گردد.
تمریناتی که در کلینیک انجام می‌دهید مهم هستند، اما بدون ادامه آن‌ها در خانه، روند بهبودی کند و ناقص خواهد بود. تمرینات خانگی مثل:
- باز و بسته کردن مشت به دفعات زیاد
- بالا نگه داشتن دست برای کاهش تورم
- چرخاندن مچ دست و بازو با دقت
- استفاده از توپ لاستیکی برای تقویت کف دست
این تمرینات باید به‌صورت منظم و طبق برنامه انجام شوند. فیزیوتراپیست به شما خواهد گفت کدام تمرین را چند بار و در چه زمانی انجام دهید. گاهی افراد به اشتباه فکر می‌کنند بعد از چند روز تمرین دیگر نیازی نیست، اما استمرار و نظم کلید موفقیت در بازگشت کامل عملکرد دست است.
تغذیه مناسب برای تسریع روند بهبودی پس از جراحی و فیزیوتراپی
تغذیه مناسب مانند سوختی برای بدن عمل می‌کند تا بتواند بعد از جراحی سریع‌تر ترمیم یابد. بدن پس از شکستگی نیاز به انرژی و مواد مغذی خاصی دارد تا بتواند استخوان‌ها، عضلات، و بافت‌های آسیب‌دیده را بازسازی کند. بنابراین اگر به‌طور جدی به دنبال بهبود سریع هستید، نباید از تغذیه غافل شوید.
مواد غذایی کلیدی برای ترمیم استخوان و عضله:
- پروتئین: برای بازسازی عضلات و بافت‌ها حیاتی است. منابع خوب آن شامل گوشت، مرغ، ماهی، تخم‌مرغ و حبوبات هستند.
- کلسیم و ویتامین D: برای ترمیم استخوان شکست‌خورده بسیار مهم‌اند. شیر، ماست، پنیر، سبزیجات سبز و نور خورشید منابع خوبی برای آن‌ها هستند.
- ویتامین C: برای تشکیل کلاژن در تاندون‌ها و رباط‌ها ضروری است. در مرکبات، توت‌فرنگی، کیوی و فلفل دلمه‌ای یافت می‌شود.
- منیزیم و روی (Zinc): کمک به ترمیم بافت و سیستم ایمنی. در مغزها، غلات کامل و غذاهای دریایی وجود دارند.
در کنار رژیم غذایی مناسب، باید از مصرف غذاهای التهابی مانند فست‌فود، نوشابه‌های گازدار، و شیرینی‌های صنعتی پرهیز کنید. همچنین هیدراته بودن بدن با نوشیدن آب کافی کمک شایانی به روند ترمیم بافت‌ها می‌کند.
فیزیوتراپی دست برای سالمندان پس از جراحی
سالمندان به دلیل پوکی استخوان، ضعف عضلات، و کاهش انعطاف‌پذیری، نیاز به مراقبت‌های ویژه‌تری در فیزیوتراپی دارند. بعد از جراحی شکستگی دست در سالمندان، چالش‌هایی مانند:
- کندی روند ترمیم استخوان
- کاهش تعادل و خطر سقوط مجدد
- تحلیل رفتن عضلات با سرعت بیشتر
وجود دارد که باید در طراحی برنامه درمانی مدنظر قرار گیرد. فیزیوتراپی برای سالمندان باید شامل حرکات آرام، با شدت کم و کنترل شده باشد. استفاده از وسایل کمکی، آب‌درمانی، و تمرینات ساده روزانه مانند گرفتن توپ نرم یا باز و بسته کردن مشت به‌تدریج باعث تقویت توانایی های دست آن ها می‌شود.
