دررفتگی مچ دست یکی از آسیب‌های جدی اما نسبتاً رایج در میان افرادی است که دچار زمین‌خوردگی، تصادف یا فشار ناگهانی روی دست می‌شوند. این آسیب زمانی رخ می‌دهد که یکی از استخوان های مچ از جایگاه اصلی خود در مفصل خارج شود. برخلاف پیچ خوردگی یا کشیدگی ساده، دررفتگی مچ دست به معنای جابجایی کامل استخوان از موقعیت طبیعی خود است که ممکن است با پارگی رباط‌ها و حتی شکستگی همراه باشد.
مچ دست یکی از مهم‌ترین مفاصل بدن است که در بسیاری از فعالیت‌های روزانه نقش دارد؛ از تایپ کردن و نوشتن گرفته تا بلند کردن اشیا و ورزش‌های حرفه‌ای. به همین دلیل، هرگونه آسیب به این ناحیه می‌تواند تأثیر چشم‌گیری بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد. اگر دررفتگی مچ دست به‌درستی و به‌موقع درمان نشود، ممکن است باعث بروز مشکلات مزمن مانند درد مداوم، کاهش دامنه حرکتی و حتی آرتروز شود. فیزیوتراپی تخصصی دست یک راهکار درمانی موثر در مدیریت دررفتگی مچ دست است که در کلینیک فیزیوتراپی فراتکنیک در اصفهان ارائه می دهد.
مچ دست ساختاری پیچیده و حساس دارد که از ۸ استخوان کوچک به نام استخوان‌های کارپال تشکیل شده است. این استخوان‌ها در دو ردیف قرار دارند و بین استخوان های ساعد (زند زبرین و زند زیرین) و استخوان‌های کف دست (متاکارپ‌ها) پل ارتباطی ایجاد می‌کنند. این اتصال باعث می‌شود مچ بتواند حرکات مختلفی مانند خم شدن، چرخش و باز شدن را انجام دهد.
علاوه بر استخوان ها، رباط‌های متعددی مچ دست را پایدار نگه می‌دارند. رباط ها مانند طناب هایی هستند که استخوان ها را به یکدیگر متصل کرده و از جابجایی یا دررفتگی آن‌ها جلوگیری می‌کنند. مفاصل مختلف نیز در این ناحیه وجود دارند که اجازه می‌دهند حرکات دقیق و هماهنگی در دست انجام شود. عصب‌های مهمی نیز از این ناحیه عبور می‌کنند که عملکرد حسی و حرکتی انگشتان را کنترل می‌کنند.
هرگونه فشار بیش از حد، ضربه یا کشیدگی ناگهانی می‌تواند این ساختار پیچیده را دچار آسیب کند. زمانی که فشار وارد شده فراتر از تحمل رباط‌ها باشد، استخوان‌ها از جای خود خارج می‌شوند و دررفتگی رخ می‌دهد.
علل دررفتگی مچ دست
دررفتگی مچ دست معمولاً در نتیجه وارد شدن یک نیروی ناگهانی و شدید به این ناحیه ایجاد می‌شود. از جمله مهم‌ترین عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. آسیب‌های ورزشی
در بسیاری از ورزش‌ها مانند فوتبال، بسکتبال، ژیمناستیک یا اسکیت، احتمال زمین‌خوردن یا برخورد فیزیکی وجود دارد. هنگامی که ورزشکار برای جلوگیری از برخورد با زمین، دست خود را به سمت جلو می‌برد، نیروی وارد شده ممکن است باعث دررفتگی مچ شود. ورزش‌هایی که با استفاده زیاد از دست و فشار زیاد به مفاصل سروکار دارند، در معرض خطر بیشتری هستند.
2. تصادفات و سقوط‌ها
یکی دیگر از علل رایج دررفتگی، تصادفات رانندگی یا سقوط از ارتفاع است. هنگام سقوط، افراد معمولاً ناخودآگاه دست خود را برای محافظت از بدن به جلو می‌برند که همین امر می‌تواند باعث جابجایی استخوان‌های مچ شود. در این حالت ممکن است نه تنها دررفتگی، بلکه شکستگی استخوان نیز رخ دهد.
3. بیماری‌های زمینه‌ای
برخی بیماری‌ها مانند آرتریت روماتوئید، نرمی استخوان یا ناهنجاری‌های مادرزادی ممکن است باعث ضعف در مفاصل و رباط‌ها شوند. در این شرایط، حتی فشارهای سبک نیز می‌تواند منجر به دررفتگی شود. همچنین، استفاده مداوم و ناصحیح از مچ در فعالیت‌های تکراری نیز ممکن است به مرور زمان ساختار مفصل را ضعیف کرده و احتمال آسیب را افزایش دهد.
علائم و نشانه‌ها
دررفتگی مچ دست معمولاً با مجموعه‌ای از علائم مشخص بروز می‌کند که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. آگاهی از این علائم به شما کمک می‌کند تا در صورت وقوع حادثه، سریعاً برای دریافت مراقبت پزشکی اقدام کنید:
1. درد شدید و ناگهانی
یکی از اولین نشانه‌های دررفتگی، درد شدیدی است که بلافاصله پس از آسیب حس می‌شود. این درد ممکن است ضربان‌دار، سوزشی یا تیرکشنده باشد و با حرکت مچ تشدید شود.
2. تورم و تغییر شکل مچ
مچ دست ممکن است به سرعت دچار تورم شود و شکل ظاهری آن نیز تغییر کند. برجستگی‌های غیرعادی، کج شدن یا بیرون‌زدگی استخوان می‌تواند نشانه‌ای از جابجایی مفصل باشد.
3. محدودیت حرکت
دررفتگی معمولاً باعث کاهش یا از بین رفتن کامل دامنه حرکتی مچ می‌شود. فرد ممکن است قادر به حرکت دادن دست نباشد یا با هرگونه حرکت، درد شدیدی را تجربه کند.
4. بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن
اگر عصب‌های اطراف مچ تحت فشار قرار بگیرند، ممکن است احساس بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن در انگشتان ظاهر شود. در موارد شدیدتر، ممکن است ضعف عضلانی نیز بروز کند.
تشخیص دررفتگی مچ دست
تشخیص دقیق دررفتگی مچ دست اولین قدم مهم برای درمان مؤثر است. پزشکان از روش‌های مختلفی برای تأیید دررفتگی استفاده می‌کنند:
1. معاینه بالینی
در ابتدا، پزشک با بررسی علائم ظاهری، لمس ناحیه آسیب‌دیده و بررسی دامنه حرکتی، شدت آسیب را ارزیابی می‌کند. سوالاتی درباره نحوه وقوع حادثه، سابقه آسیب قبلی و وجود درد یا بی‌حسی نیز مطرح می‌شود.
2. تصویربرداری
برای تأیید دررفتگی و بررسی آسیب‌های همراه مانند شکستگی، از روش‌های تصویربرداری زیر استفاده می‌شود:
اشعه ایکس (X-Ray): اصلی‌ترین ابزار برای مشاهده جابجایی استخوان‌ها و تشخیص شکستگی.
MRI: برای ارزیابی بافت‌های نرم مانند رباط‌ها و تاندون‌ها.
سی‌تی اسکن (CT Scan): در موارد پیچیده برای مشاهده دقیق‌تر ساختار استخوانی.
استفاده از این ابزارها به پزشک کمک می‌کند تا تصمیم درستی درباره نوع درمان بگیرد، چه غیرجراحی باشد و چه نیاز به جراحی داشته باشد.
درمان دررفتگی مچ دست
درمان دررفتگی مچ دست بسته به شدت آسیب، نوع دررفتگی، و وجود آسیب‌های هم‌زمان مانند شکستگی، متفاوت است. روش‌های درمانی شامل اقدامات فوری، روش‌های غیرجراحی و در صورت لزوم، مداخله‌های جراحی می‌شود.
1. درمان اولیه (کمک‌های اولیه)
پس از وقوع حادثه، اقدامات زیر باید فوراً انجام شود:
بی‌حرکت کردن مچ: با استفاده از آتل یا باند کشی، مچ دست را ثابت نگه دارید تا از آسیب بیشتر جلوگیری شود.
استفاده از یخ: کمپرس یخ به کاهش تورم و درد کمک می‌کند. یخ را به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه هر یک ساعت یکبار روی محل آسیب‌دیده قرار دهید.
بالا نگه داشتن دست: دست آسیب‌دیده را بالاتر از سطح قلب نگه دارید تا تورم کاهش یابد.
اجتناب از حرکت دادن: هرگونه تلاش برای حرکت یا جا انداختن مفصل بدون نظارت پزشکی خطرناک است.
2. درمان غیرجراحی
اگر دررفتگی خفیف باشد و بافت‌های نرم آسیب جدی ندیده باشند، پزشک معمولاً اقدام به جا انداختن مفصل (reduction) می‌کند. این کار باید فقط توسط پزشک متخصص انجام شود.
پس از جا انداختن، بیمار باید برای مدتی از آتل یا گچ استفاده کند تا مچ در حالت ثابت باقی بماند و بافت‌ها ترمیم شوند. مدت زمان استفاده از آتل معمولاً بین ۲ تا ۶ هفته است. بعد از این مرحله، فیزیوتراپی تخصصی دست برای بازیابی دامنه حرکتی و تقویت عضلات شروع می‌شود.
3. درمان جراحی
در مواردی که دررفتگی با شکستگی یا پارگی شدید رباط‌ها همراه باشد، یا اگر جا انداختن دستی موفقیت‌آمیز نباشد، جراحی ضروری خواهد بود. در جراحی، پزشک استخوان‌ها و رباط‌های آسیب‌دیده را با پیچ، پین یا صفحات فلزی ترمیم می‌کند.
دوره نقاهت و بهبودی
طول دوره نقاهت دررفتگی مچ دست بستگی به شدت آسیب و نوع درمان دارد. به‌طور کلی، این دوره ممکن است بین ۶ هفته تا چند ماه به طول بیانجامد.
1. مراحل بهبودی
مرحله اول (ثبات): استفاده از آتل یا گچ برای بی‌حرکت نگه داشتن مچ
مرحله دوم (بازیابی): شروع تمرین‌های ملایم تحت نظر فیزیوتراپیست
مرحله سوم (توانبخشی): افزایش تدریجی دامنه حرکتی و تقویت عضلات
2. تمرین‌های فیزیوتراپی
فیزیوتراپی نقش بسیار مهمی در بهبودی ایفا می‌کند و شامل تمرینات زیر است:
چرخش مچ در جهت‌های مختلف
باز و بسته کردن مشت
تمرینات کششی و تقویتی
پزشک یا فیزیوتراپیست بر اساس وضعیت بیمار، برنامه‌ای خاص ارائه می‌دهد. پیروی دقیق از این برنامه باعث می‌شود عملکرد مچ به حالت عادی بازگردد و از عود مجدد جلوگیری شود.
